Novi Milenijum, odnosno, 21. vijek, predstavlja eru tehnološkog napretka; tokom , bukvalno, svakog trenutka, u ,, nekom, razvijenijem” svijetu, pronalaze se nova dostignuća, prevazilaze se vijekovne prepreke u različitim oblastima (robotika, astronomija, astrofizika, medicina i druge naučne sfere..) Primjera radi, u Južnoj Koreji su stvoreni roboti sa vještačkom inteligencijom, koji imaju određen stepen empatije.. Za razliku od tog dijela civilizacionog svijeta, u Državi Crnoj Gori je situacija, umnogome, drugačija..
Nalazeći se na središnjem putu između Istoka i Zapada, vijekovima su različiti uticaji stvarali mentalni sklop naroda sa ovog prostora, uvijek podijeljenog i omeđenog, plemenskim, geografskim, konfesionalnim i nacionalnim podjelama -koje su, i dan danas, veoma aktuelne. S obzirom da sredina i ukupan ambijent kreiraju opšte stavove stanovništva koje živi na ovom prostoru, posljedica toga je veoma prisutna netrpeljivost, koja doseže do granice animoziteta prema svakom ko se ,, usudi “ da drugačije i različitije od kolektiviteta u kojem se nalazi, promišlja i percipira fundamentalne životne stavove, rukovodeći se sopstvenim mjerilima i obrascima djelovanja.
Od malena se Crnogorcima, odnosno, svim narodima i narodnostima koji autohtono žive na ovom prostoru, predočavaju i usađuju osjećanja o sveobuhvatnoj važnosti rodoljubivosti – svoj slobodarski duh je crnogorski narod gajio i baštinio tokom viševjekovnih perioda okupacije od osvajača , sa Istoka, Zapada…Uz mnogobrojne muke i teškoće su odrastali momci, koji su , od prvih koraka, pripremani za oružje i svekoliko davanje. Sa druge strane, djevojke, odnosno, ženska čeljad, su imala jasno predodređenu ulogu , čija je suština u rađanju, čuvanju kuće (doma), vaspitavanju djece .. One su, bez velikih izuzetaka, od svojih majki učene da poštuju i slušaju svoje supruge (muškarce), bez dobijanja mogućnosti da se ,,one pitaju”, odnosno, da imaju mogućnost ravnopravnog odlučivanja , pa čak i u najosnovnijim pitanjima vođenja domaćinstva, a posebno, u domenu raspolaganja imovinom, koja je stečena zajedničkim djelanjem sa svojim suprugom, bratom, odnosno, sa muškim članovima porodice.
Uz dosta poteškoća , nakon, pretežno ratnih devedesetih godina 20-tog stoljeća, novi Milenijum je stigao i u Crnu Goru, noseći sa sobom različite poglede i principe, koji se , umnogome, razlikuju od duboko-usađenih, običajno-društvenih stavova, nepromjenljivim i nepomirljivim sa realnošću. Naime, uz nova tehnološka dostignuća, informacije o drugom i drugačijem su ,polako, ali veoma sigurno, ,,prodirale” u crnogorske domove; mogućnost korišćenja interneta je ,,poljuljala” tektonska pravila po kojima je funkcionisalo društvo u Crnoj Gori. Mogućnost sagledavanja različitosti , širom ,,bijelog svijeta” je uticala da se postepeno mijenja društvena svijest. Tu, prvenstveno, mislim na ,, ljepši pol”: žene su spoznavale da mogu biti ravnopravni društveni činioci, u svim sferama i aspektima crnogorskog društva: od mogućnosti neometanog izbora životnih partnera, pa do mogućnosti jednakih mjesečnih prihoda, kao što imaju muškarci, i do mnogih drugih društvenih aspekata. Dominantni rodni sterotipi su doživljavali, manje ili veće poraze, što je za posljedicu imalo pravi ,,haos” u porodici. Posebno je problematična činjenica da su i žene i muškarci ravnopravni u domenu nasljeđivanja, odnosno, nasljednog prava: poput bombe bi u društvenim ,,kružocima” odjeknule situacije da ženski nasljednik, odnosno, nasljednica, ne želi da imovinu svojih roditelja ostavi svom bratu. Ta situacija, i dan danas, proizvodi nesagledive posljedice u , užim i širim, porodičnim zajednicama.(Iz pravničkog iskustva/zastupanja na sudu, znam da to dovodi do pizmi, trvenja, mrzija i zavađa, koji , nerijetko, završavaju i sa fatalnim/smrtnim ishodima).
Jedan od najreprezentativnijih primjera dominatne uloge rodnih stereotipa je situacija u kojoj se za uspješnu, ostvarenu, hrabru majku, suprugu, sestru, prijateljicu kaže ,,čovjek žena”. Ovdje je u pitanju izrazito negativan rodni stereotip, jer dajući takav,,kompliment”, zapravo se unižava iliti potcjenjuje ženski rod..Takođe, roditelji svoju žensku djecu često nazivaju i oslovljavaju ,,sine”, a , nasuprot tome, kada se izrazi namjera za izrazitim vrijeđanjem, (posebno muškarac muškarca), upućuju se riječi,, ženturača”.
Pogubnost rodnog stereotipa se ogleda u situacijama da se mnoga nerođena djeca beskrupulozno ubijaju u utrobama svojih majki, jedino i isključivo iz razloga što im je Bog dao ženski pol! Na žalost, ne postoji snošenje odgovornosti za činjenje takvih, nečovječnih (ne)djela, nego se pod ,,tamnim velom tajnosti”, na to gleda kao na nešto što je (prećutno) opšte-društveno prihvatljivo, odnosno, da je to isključivo lično pravo bračnih drugova da samostalno odlučuju o potomstvu i planiranju porodice.
Postoje mnogobrojni primjeri različitih oblika rodnih stereotipa, koji, zapravo, imaju sve elemente diskriminacije, koja doseže do stvaranja nesagledivih posljedica, po cjelokupno crnogorsko društvo. Iako zvanična politika jeste (deklarativno) okrenuta prema vrijednostima koje baštini zapadnoevropska politika, potrebno je vise djelovati na mikro-planu. Naime, pronaći model vidljiv i djelotvoran za ,,običnog” čovjeka, odnosno, izvan različitih megalomansko-nasušnih priča o boljem životu, kojima su svakodnevno okupirani svi mediji u Crnoj Gori; nasuprot tome, realno pozitivan efekat bi se postigao kroz organizovanje fokus-grupa, sa prisustvom bračnih i vanbračnih parova, koji bi u otvorenoj interakciji predočavali svakodnevne dileme, probleme i poteškoće, uobičajene u zajedničkom (porodičnom) životu, uz prisustvo obučenih medijatora, iz civilnog sektora, Centra za Socijalni rad i ostalih Javnih Ustanova koje se, direktno ili posredno, profesionalno bave ovom problematikom.
Postoje mehanizmi u cilju doprinosa umanjenja i postepenog iskorjenjivanja rodnih stereotipa, ali je potrebno konkretno i sistematično djelovati. Uz transparentan i konstruktivan doprinos svih značajnih društvenih faktora, prvenstveno, uloga medija mora drastično da se promijeni, jer, prema nedavnom istraživanju, oko 25 odsto ukupnih medijskih sadržaja govori o ženama, a dok u 75 odsto vijesti i informacija žene nisu vidljive, već se govori o muškarcima.
Crnogorsko društvo ne bi izgubilo svoj identitet ukoliko bi došlo do mjerljivih promjena u ovom segmentu. Naprotiv, međusobno povjerenje i uvažavanje, zapravo, rezultira stvaranjem opšte skladnosti u odnosima, koji bi se multifikovano pozitivno odrazili i reflektovali na sve društvene segmente.
U suštini, krajnji cilj cjelokupnog djelovanja svih društvenih činilaca, treba da bude postojanje slobodnog društva jednakih mogućnosti, za sve građanke i građane Crne Gore, uz očuvanje fundamentalnih crnogorskih vrijednosti. A, ako djelanosno želimo biti punopravan član zajednice evropskih naroda, taj cilj (iako, u ovom trenutku utopijski) mora biti ostvarljiv.
Autor teksta: Mladen Španjević